Bí ẩn đằng sau hoạt động của buồng trứng: Ai là người điều khiển?
Tại sao buồng trứng hoạt động theo chu kỳ?
Chắc hẳn nhiều người không khỏi thắc mắc về cơ chế tinh vi điều khiển hoạt động của buồng trứng, khiến nó trải qua những thay đổi có tính quy luật rõ ràng. Việc làm sáng tỏ những yếu tố này không chỉ khơi dậy sự tò mò khoa học mà còn mang ý nghĩa quan trọng trong việc tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ của các rối loạn kinh nguyệt thường gặp ở phụ nữ.
Ai điều khiển quá trình phát triển của noãn bào?
Trong khi yếu tố khởi đầu và giai đoạn phát triển ban đầu của noãn bào vẫn còn là một ẩn số, thì từ 15 đến 20 ngày sau đó, quá trình này lại chịu sự chi phối chặt chẽ của các hormone sinh dục được sản xuất bởi các tế bào ở thùy trước tuyến yên.
Tuyến yên - 'Nhạc trưởng' của hệ nội tiết
Tuyến yên là gì?
Tuyến yên, một tuyến nhỏ bé nằm ở đáy não, với trọng lượng chưa đầy 1 gram, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong hệ thống nội tiết của cơ thể. Nó được mệnh danh là 'nhạc trưởng' bởi khả năng điều phối hoạt động của nhiều tuyến nội tiết khác. Tuyến yên được chia thành hai phần chính: thùy trước và thùy sau, mỗi thùy đảm nhận những chức năng riêng biệt.
Vai trò của thùy trước tuyến yên
Một tế bào của thùy trước tuyến yên có khả năng đặc biệt là tổng hợp và tạo ra hai hormone quan trọng: FSH (hormone kích thích nang trứng) và LH (hormone tạo hoàng thể). FSH đóng vai trò chủ yếu trong việc kích thích sự phát triển và trưởng thành của noãn bào (tế bào trứng). Cùng với một số chất khác do buồng trứng sản xuất, FSH đảm bảo rằng mỗi tháng chỉ có một nang noãn phát triển và chín muồi (được gọi là 'nang noãn ưu thế'), trong khi các nang noãn khác sẽ thoái hóa. Quá trình chọn lọc này rất quan trọng để đảm bảo rằng người phụ nữ chỉ có một trứng chín mỗi tháng, từ đó tránh hiện tượng đa thai. LH có tác dụng kích thích sản xuất oestrogen, một hormone quan trọng cung cấp nguyên liệu cho toàn bộ quá trình phát triển của noãn bào.
Chu kỳ tiết hormone và sự rụng trứng
Sự thay đổi nồng độ FSH và LH
Sự bài tiết FSH và LH cũng tuân theo một chu kỳ nhất định. Vào giai đoạn cuối của chu kỳ kinh nguyệt trước và giai đoạn đầu của chu kỳ hiện tại, lượng FSH do tuyến yên tiết ra sẽ tăng lên, thúc đẩy sự phát triển của một số noãn bào trong buồng trứng. Cùng với các chất khác được sản xuất trong buồng trứng, FSH tác động lên nhóm nang noãn đang phát triển, chọn ra một nang noãn ưu thế để tiếp tục phát triển.
Quá trình rụng trứng
Vào giai đoạn phát triển cuối cùng của nang noãn, lượng hormone do nang noãn ưu thế tiết ra sẽ tăng lên nhanh chóng. Nồng độ hormone cao trong máu sẽ kích thích tuyến yên giải phóng một lượng lớn LH và FSH. Điều này thúc đẩy tế bào noãn phân chia lần thứ nhất, làm giảm một nửa số lượng nhiễm sắc thể, đồng thời tế bào trứng cũng dần trưởng thành, sẵn sàng cho quá trình thụ tinh. Mặt khác, sự tăng vọt của LH và FSH còn làm cho vỏ nang noãn đã chín và bề mặt buồng trứng tạo thành một lỗ mở. Khoảng 3-4 giờ sau khi nồng độ LH/FSH đạt đỉnh, tế bào trứng sẽ thoát ra khỏi buồng trứng và di chuyển vào ổ bụng.
Sau khi rụng trứng
Sau khi trứng rụng, sự hình thành và duy trì chức năng của hoàng thể (một cấu trúc tạm thời được hình thành từ nang noãn sau khi trứng rụng) đều cần đến tác dụng của LH. Khi hoàng thể thoái hóa, lượng oestrogen và progestagen (một hormone khác do hoàng thể sản xuất) sẽ giảm xuống, đồng thời lượng FSH lại tăng lên, kích thích một nhóm nang noãn khác phát triển và bắt đầu một chu kỳ buồng trứng mới. (Nguồn: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279054/)
