Bệnh Tâm Thần Phân Liệt: Nhận Biết, Điều Trị và Hỗ Trợ
Bệnh tâm thần phân liệt là một bệnh lý phức tạp của não bộ, có những biến đổi sinh học sâu sắc và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ môi trường tâm lý xã hội không thuận lợi. Đây là một bệnh phổ biến, với tỷ lệ mắc bệnh dao động từ 0,3% đến 1% dân số trên toàn thế giới và ở Việt Nam [Theo Bộ Y Tế]. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời, hợp lý có thể giúp bệnh thuyên giảm tốt, thậm chí chữa khỏi.
Biểu Hiện Của Bệnh Tâm Thần Phân Liệt
Bệnh tâm thần phân liệt có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau, ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của người bệnh. Dưới đây là một số biểu hiện thường gặp:
Rối Loạn Tư Duy
Đây là một trong những triệu chứng cốt lõi của bệnh tâm thần phân liệt, bao gồm:
- Ảo tưởng bị phát thanh ý nghĩ hoặc bị đánh cắp ý nghĩ: Bệnh nhân tin rằng những ý nghĩ của mình bị người khác biết được, thậm chí bị phát ra cho mọi người nghe, hoặc bị người khác lấy cắp.
- Nghi ngờ vô lý: Bệnh nhân có thể nghi ngờ rằng có người đang điều khiển, chi phối, kiểm tra, theo dõi, ám hại, hoặc đầu độc mình. Một số người bệnh có thể ghen tuông vô lý với người thân.
- Ảo tưởng về khả năng đặc biệt: Bệnh nhân tin rằng mình có khả năng đặc biệt, có quyền lực siêu nhiên như siêu nhân, có thể làm được những việc kỳ lạ, là người nhà trời, hoặc có thể điều khiển được thời tiết.
- Lo sợ mắc bệnh hiểm nghèo: Bệnh nhân lo lắng quá mức về sức khỏe, cho rằng mình mắc các bệnh nặng như ung thư, lao, HIV, giang mai, tim mạch, mặc dù thực tế không có bệnh.
- Cảm giác tội lỗi và tự ti: Bệnh nhân có thể cảm thấy mình có những khuyết điểm lớn, có tội và phải bị trừng phạt nặng nề.
Ảo Giác
Ảo giác là những trải nghiệm giác quan không có thật, bao gồm:
- Ảo thính: Bệnh nhân nghe thấy tiếng nói trong đầu hoặc tiếng nói phát ra từ một bộ phận nào đó của cơ thể. Tiếng nói này có thể bình luận về hành vi của bệnh nhân hoặc thảo luận với nhau về bệnh nhân.
- Ảo thị, ảo khứu, ảo xúc: Bệnh nhân nhìn thấy, ngửi thấy hoặc cảm thấy những thứ không có trong thực tế.
Bất Thường Về Hành Vi Và Cảm Xúc
Các bất thường này có thể bao gồm:
- Kích động: Bệnh nhân có thể trở nên kích động, đập phá, la hét vô cớ, hành hung với người thân hoặc hàng xóm.
- Thu mình: Bệnh nhân có thể ít nói, không muốn giao tiếp, không ăn uống, thu mình lại.
- Tính khí thất thường: Bệnh nhân có thể thay đổi tính khí một cách thất thường, vui buồn, giận dữ không rõ lý do.
Điều Trị Bệnh Tâm Thần Phân Liệt
Điều trị bệnh tâm thần phân liệt là một quá trình lâu dài và toàn diện, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, cộng đồng và cán bộ y tế.
Vai Trò Của Gia Đình
Gia đình đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc điều trị và chăm sóc người bệnh tâm thần phân liệt:
- Phát hiện sớm: Gia đình cần quan sát và phát hiện sớm những thay đổi bất thường trong hành vi, suy nghĩ và cảm xúc của người thân.
- Tìm kiếm sự giúp đỡ: Đưa người bệnh đến các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần để nhận được tư vấn và điều trị chuyên môn từ bác sĩ.
- Quản lý thuốc: Quản lý và cho người bệnh uống thuốc đều đặn, đúng liều lượng và giờ giấc theo chỉ định của bác sĩ. Việc tuân thủ điều trị bằng thuốc là yếu tố then chốt để kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.
- Tạo môi trường hỗ trợ: Bệnh sẽ thuyên giảm và ổn định tốt nếu được gia đình quan tâm, tạo môi trường sống thích ứng và dung nạp.
Những Hiểu Lầm Cần Tránh
Có một số hiểu lầm phổ biến về bệnh tâm thần phân liệt và thuốc điều trị mà gia đình cần tránh:
- Thuốc tâm thần là thuốc ngủ: Đây là một quan niệm sai lầm. Thuốc tâm thần có nhiều loại khác nhau, mỗi loại có tác dụng khác nhau. Một số thuốc có thể gây buồn ngủ, nhưng không phải tất cả.
- Thuốc tâm thần là thuốc độc: Quan niệm này cũng không đúng. Thuốc tâm thần có thể có tác dụng phụ, nhưng nếu được sử dụng đúng cách và theo chỉ định của bác sĩ, chúng sẽ mang lại lợi ích lớn hơn nhiều so với tác hại.
Vai Trò Của Cộng Đồng
Cộng đồng có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh tâm thần phân liệt hòa nhập xã hội:
- Thông cảm và chia sẻ: Cần thông cảm, chia sẻ với bệnh nhân và gia đình, không mặc cảm, riễu cợt, trêu trọc hoặc ngược đãi.
- Hỗ trợ việc làm: Giúp đỡ bệnh nhân có cơ hội tìm kiếm việc làm phù hợp với khả năng của họ.
- Hỗ trợ khi gặp khó khăn: Giúp đỡ bệnh nhân và gia đình khi gặp phải những tình huống khó khăn trong cuộc sống.
Vai Trò Của Cán Bộ Y Tế
Cán bộ y tế có trách nhiệm:
- Kiểm tra định kỳ: Định kỳ kiểm tra bệnh, tư vấn về điều trị và tái phục hồi chức năng tâm lý xã hội.
- Cấp phát thuốc: Cấp phát thuốc đầy đủ cho bệnh nhân.
- Hướng dẫn gia đình: Hướng dẫn gia đình quản lý và cho uống thuốc đều đặn, cũng như phát hiện kịp thời các biểu hiện tái phát bệnh và những tác dụng phụ khi uống thuốc an thần.
Địa Điểm Điều Trị
Người bệnh tâm thần phân liệt có thể được điều trị tại:
- Bệnh viện Tâm thần tỉnh hoặc thành phố.
- Trạm sức khỏe Tâm thần tỉnh.
- Phòng khám Tâm thần tại các quận/huyện.
- Trạm y tế xã/phường.
Lưu ý: Các bệnh nhân tâm thần phân liệt được điều trị ngoại trú được miễn phí theo khu vực cư trú. Hãy liên hệ với cơ sở y tế gần nhất để biết thêm thông tin chi tiết.
