Biến chứng thần kinh do đái tháo đường: Hiểu rõ để phòng ngừa
Biến chứng thần kinh do đái tháo đường (ĐTĐ) tuy hiếm khi gây tử vong nhưng lại là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tàn phế, đặc biệt là gây cắt cụt chi dưới. Việc điều trị các biến chứng này hiện nay vẫn còn nhiều thách thức, do đó phòng ngừa đóng vai trò vô cùng quan trọng.
Mức độ phổ biến của biến chứng thần kinh do đái tháo đường
Biến chứng thần kinh là một vấn đề phổ biến ở bệnh nhân ĐTĐ, đặc biệt ở những người không kiểm soát tốt đường huyết. Các dây thần kinh thực vật (hay còn gọi là dây thần kinh tự động) có chức năng điều khiển các hoạt động tự động của cơ thể như điều hòa huyết áp, nhịp tim, tiêu hóa và tiết mồ hôi. Tổn thương các dây thần kinh này có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
- Tỷ lệ mắc bệnh: Theo thống kê, có khoảng 60-70% bệnh nhân ĐTĐ gặp phải các biến chứng thần kinh. Trong đó, biến chứng thần kinh ngoại biên (ảnh hưởng đến các dây thần kinh ở tay và chân) và biến chứng thần kinh thực vật là phổ biến nhất.
- Thời điểm xuất hiện: Điều đáng lo ngại là gần 10% số người được chẩn đoán mắc ĐTĐ đã có các dấu hiệu của biến chứng thần kinh ngay tại thời điểm phát hiện bệnh. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc tầm soát và phát hiện sớm bệnh ĐTĐ để có thể can thiệp kịp thời, ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của các biến chứng.
Dấu hiệu nhận biết biến chứng thần kinh
Một trong những khó khăn trong việc phát hiện sớm biến chứng thần kinh là nhiều bệnh nhân hoàn toàn không có triệu chứng rõ ràng. Biến chứng chỉ được phát hiện khi thăm khám sức khỏe định kỳ. Do đó, bệnh nhân ĐTĐ nên được khám định kỳ 1-2 lần mỗi năm bởi các bác sĩ thần kinh để không bỏ sót bất kỳ dấu hiệu nào.
- Biến chứng thần kinh ngoại biên:
- Giảm cảm giác: Dấu hiệu ban đầu thường là giảm cảm giác đều ở cả hai bàn chân, có thể lan lên cẳng chân nhưng hiếm khi vượt quá đầu gối. Người bệnh có thể cảm thấy tê bì, mất cảm giác đau, nóng, lạnh ở chân.
- Cảm giác bất thường: Tê bì, cảm giác như kiến bò, kim châm chích, chủ yếu ở hai bàn và ngón chân là những triệu chứng thường gặp.
- Đau: Đau nóng rát ở gan bàn chân, đặc biệt tăng về đêm, gây mất ngủ là một triệu chứng khó chịu. Cơn đau có thể xuất hiện từng đợt hoặc kéo dài liên tục. Các thuốc giảm đau thông thường thường ít có tác dụng trong trường hợp này.
- Mất cảm giác: Mất một phần hoặc toàn bộ cảm giác ở hai chân và tay khiến bệnh nhân không nhận biết được các tổn thương. Người bệnh có thể bị bỏng, trầy xước, hoặc có những vết rách lớn ở chân mà không hề hay biết cho đến khi chân bị sưng tấy, nhiễm trùng nặng. Điều này làm tăng nguy cơ loét bàn chân và phải cắt cụt chi.
- Biến dạng bàn chân: Biến chứng thần kinh ở bàn chân có thể gây biến dạng các khớp xương bàn và cổ chân, dẫn đến các vấn đề về đi lại và tăng nguy cơ loét.
Chăm sóc đặc biệt đôi chân để phòng ngừa biến chứng
Chăm sóc bàn chân đúng cách là một phần quan trọng trong việc phòng ngừa biến chứng thần kinh ở bệnh nhân ĐTĐ. Dưới đây là một số biện pháp cụ thể:
- Vệ sinh: Luôn giữ bàn chân sạch sẽ, khô ráo, đặc biệt là vùng kẽ ngón chân. Sau khi rửa chân, lau khô nhẹ nhàng và có thể sử dụng kem dưỡng ẩm hoặc phấn rôm (talc) tùy theo tình trạng da.
- Kiểm tra: Thường xuyên quan sát và kiểm tra bàn chân để phát hiện sớm các tổn thương như nốt chai, trầy xước, sưng, đau, hoặc bất kỳ dấu hiệu bất thường nào khác.
- Cắt móng: Không cắt móng chân bằng vật sắc nhọn như dao, kéo. Cắt móng ngang và không cắt khóe để tránh gây tổn thương.
- Giày dép: Không đi chân đất, ngay cả khi ở trong nhà. Mang giày dép vừa vặn, êm ái, mềm mại và phù hợp với mục đích sử dụng. Giày thể thao thường là lựa chọn tốt cho những người chưa có biến dạng bàn chân. Nếu bàn chân đã bị biến dạng, cần đặt giày riêng với hình dáng và chất liệu phù hợp. Tránh mang giày dép gót cao, mũi nhọn. Vệ sinh giày dép thường xuyên, ít nhất 2 lần mỗi tuần.
- Hỗ trợ: Trong trường hợp bệnh nhân già yếu hoặc có vấn đề về mắt, tay, người thân cần được hướng dẫn để hỗ trợ chăm sóc và theo dõi bàn chân cho bệnh nhân.
- Tư vấn y tế: Khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở bàn chân, cần tư vấn bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc chuyên khoa khớp để được khám và điều trị kịp thời.
Phòng ngừa biến chứng bằng kiểm soát đường huyết
Kiểm soát đường huyết ổn định là yếu tố then chốt trong việc phòng ngừa các biến chứng của bệnh ĐTĐ, bao gồm cả biến chứng thần kinh. Để đạt được mục tiêu này, bệnh nhân cần:
- Tuân thủ điều trị: Uống thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ.
- Chế độ ăn uống: Ăn uống lành mạnh, cân bằng, hạn chế đường và tinh bột.
- Vận động: Tập thể dục thường xuyên, đều đặn.
Việc kết hợp các biện pháp điều trị (thuốc, chế độ ăn và sinh hoạt) một cách bài bản và có hiệu quả sẽ giúp kiểm soát đường huyết tốt, từ đó giảm nguy cơ mắc và làm chậm sự tiến triển của các biến chứng thần kinh do ĐTĐ.
