Bài viết cung cấp thông tin về biến chứng thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường, bao gồm tỷ lệ mắc, các loại biến chứng (ngoại biên, vận động, thực vật), nguyên nhân, yếu tố nguy cơ, cách điều trị và phòng ngừa. Kiểm soát đường huyết, điều trị sớm triệu chứng và thay đổi lối sống là chìa khóa để ngăn ngừa biến chứng này.

Biến chứng thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường: Nhận biết và phòng ngừa

Đái tháo đường (tiểu đường) không chỉ ảnh hưởng đến đường huyết mà còn gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, trong đó có biến chứng thần kinh. Biến chứng này ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, thậm chí có thể dẫn đến tàn phế nếu không được kiểm soát và điều trị kịp thời.

Tỷ lệ và thời điểm xuất hiện biến chứng thần kinh

Theo thống kê, có khoảng 60-70% bệnh nhân đái tháo đường gặp phải biến chứng thần kinh. Điều đáng lo ngại là gần 10% số bệnh nhân đã có biến chứng thần kinh ngay tại thời điểm được chẩn đoán mắc bệnh đái tháo đường. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc tầm soát và kiểm soát bệnh sớm để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Các loại biến chứng thần kinh

Biến chứng thần kinh do đái tháo đường có thể được chia thành ba loại chính:

• Biến chứng thần kinh ngoại biên:

  Đây là loại biến chứng phổ biến nhất, ảnh hưởng chủ yếu đến các dây thần kinh ở chi trên và chi dưới.

  • Triệu chứng:
    • Tê bì, cảm giác kiến bò, kim châm ở đầu ngón tay, ngón chân.
    • Đau cơ, cảm giác nóng bỏng hoặc tê lạnh.
    • Đau nhức, khó chịu, đặc biệt vào ban đêm.
    • Đau có thể giảm khi vận động.
  • Hậu quả nặng:
    • Teo cơ, yếu liệt.
    • Giảm cảm giác ở bàn tay, bàn chân, làm tăng nguy cơ bị thương mà không biết.
    • Sừng hóa da, đặc biệt ở bàn chân, dẫn đến loét và nhiễm trùng.

• Biến chứng thần kinh vận động:

  Ít gặp hơn so với biến chứng thần kinh ngoại biên, liên quan đến tổn thương các dây thần kinh kiểm soát vận động.

  • Triệu chứng:
    • Sụp mi mắt (tổn thương dây thần kinh số 3).
    • Lác ngoài (dây thần kinh số 4).
    • Liệt mặt (dây thần kinh số 7).
    • Mất vận động nhìn ngoài (dây thần kinh số 6).
    • Điếc (dây thần kinh số 8).

• Biến chứng thần kinh thực vật:

  Thường xảy ra đồng thời với biến chứng thần kinh ngoại biên, ảnh hưởng đến các chức năng tự động của cơ thể.

  • Triệu chứng:
    • Nhịp tim nhanh ngay cả khi nghỉ ngơi.
    • Giảm tiết mồ hôi hoặc đổ mồ hôi quá nhiều.
    • Giảm khả năng co giãn của đồng tử.
    • Rối loạn tiêu hóa: buồn nôn, nôn, đầy bụng sau khi ăn.
    • Rối loạn tiểu tiện: ứ đọng nước tiểu do giảm co bóp bàng quang.
    • Rối loạn chức năng tình dục: liệt dương ở nam giới.

Nguyên nhân gây biến chứng thần kinh

Cơ chế chính xác gây tổn thương thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn, nhưng có một số yếu tố được cho là đóng vai trò quan trọng:

• Đường máu cao kéo dài:

  Tình trạng đường huyết cao liên tục gây tổn thương các mạch máu nhỏ, bao gồm cả các mạch máu nuôi dưỡng dây thần kinh. Điều này dẫn đến thiếu máu, thiếu oxy và chất dinh dưỡng cho các dây thần kinh.* Sản phẩm chuyển hóa độc hại: Khi đường huyết tăng cao, cơ thể tạo ra các sản phẩm chuyển hóa trung gian có thể gây độc trực tiếp cho các tế bào thần kinh.* Thoái hóa dây thần kinh: Sự kết hợp của các yếu tố trên dẫn đến thoái hóa dây thần kinh, làm chậm hoặc ngăn chặn việc truyền tín hiệu thần kinh. Nếu trên 50% số sợi trục thần kinh bị tổn thương, khả năng phục hồi là rất thấp.

Yếu tố làm tăng nguy cơ biến chứng thần kinh

Ngoài việc kiểm soát đường huyết kém, một số yếu tố khác cũng làm tăng nguy cơ mắc biến chứng thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường:

• Thời gian mắc bệnh:

  Nguy cơ biến chứng thần kinh tăng lên theo thời gian mắc bệnh.* Tuổi tác: Người lớn tuổi có nguy cơ mắc biến chứng thần kinh cao hơn.* Các yếu tố khác:

  Hút thuốc lá, uống nhiều rượu, béo phì, tăng huyết áp, cholesterol cao.

Điều trị và ngăn ngừa biến chứng thần kinh

Việc điều trị và ngăn ngừa biến chứng thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường đòi hỏi sự phối hợp của nhiều biện pháp:

• Kiểm soát đường huyết:
  • Tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng, giảm đường và tinh bột. * Sử dụng thuốc hạ đường huyết theo chỉ định của bác sĩ. * Thường xuyên kiểm tra đường huyết để điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp.* Điều trị triệu chứng:
  • Sử dụng các loại thuốc giảm đau thần kinh (ví dụ: gabapentin, pregabalin) để giảm đau, tê bì. * Sử dụng các loại thuốc cải thiện dẫn truyền thần kinh. * Vật lý trị liệu để duy trì chức năng vận động.* Chăm sóc bàn chân:
  • Kiểm tra bàn chân hàng ngày để phát hiện sớm các vết loét, vết thương. * Giữ bàn chân sạch sẽ, khô ráo. * Sử dụng giày dép phù hợp, tránh đi chân không. * Điều trị kịp thời các vết loét, nhiễm trùng.* Thay đổi lối sống:
  • Tập thể dục đều đặn. * Bỏ hút thuốc lá. * Hạn chế uống rượu. * Duy trì cân nặng hợp lý.* Khám sức khỏe định kỳ:
  • Khám bác sĩ thường xuyên để theo dõi tình trạng bệnh và phát hiện sớm các biến chứng.

Biến chứng thần kinh là một vấn đề nghiêm trọng ở bệnh nhân đái tháo đường. Việc kiểm soát đường huyết tốt, điều trị sớm các triệu chứng và thay đổi lối sống có thể giúp ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của biến chứng này, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Nguồn tham khảo:

• American Diabetes Association: https://www.diabetes.org/* National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK): https://www.niddk.nih.gov/* Medscape: https://www.medscape.com/