Bài viết trình bày về kỹ thuật xạ trị bằng dao tia X (X-Knife) trong điều trị u não, được Bệnh viện Chợ Rẫy áp dụng từ năm 2003. Kỹ thuật này có ưu điểm là chính xác, ít xâm lấn, nhưng cũng có nguy cơ kháng tia. Bài viết cũng so sánh với các phương pháp điều trị khác và chi phí điều trị ở các nước.

Dao Tia X (X-Knife) Trong Điều Trị U Não: Bước Tiến Mới Tại Việt Nam

Giới Thiệu

Ngày 21-8-2003, Bệnh viện Chợ Rẫy (TPHCM) đã thực hiện ca mổ khối u não đầu tiên với kỹ thuật xạ trị bằng dao tia X (X-Knife). Đây là cột mốc quan trọng, đánh dấu bước tiến mới trong điều trị u não tại Việt Nam. Khác với phương pháp mổ hở truyền thống, vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro và biến chứng, dao tia X mang đến giải pháp điều trị hiệu quả, ít xâm lấn hơn.

• Bệnh viện Chợ Rẫy tiên phong áp dụng kỹ thuật xạ trị bằng dao tia X (X-Knife) tại Việt Nam từ năm 2003. Sự kiện này mở ra cơ hội tiếp cận phương pháp điều trị tiên tiến cho bệnh nhân u não trong nước, giảm bớt gánh nặng chi phí so với việc điều trị ở nước ngoài.
• Phương pháp này mang lại hiệu quả cao trong việc tiêu diệt tế bào ung thư, giảm thiểu rủi ro so với mổ hở truyền thống. Dao tia X sử dụng các chùm tia năng lượng cao để tập trung tiêu diệt tế bào ung thư một cách chính xác, hạn chế tối đa ảnh hưởng đến các mô lành xung quanh. Điều này giúp giảm nguy cơ biến chứng sau phẫu thuật và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Ưu Điểm Của Dao Tia X

Kỹ thuật xạ phẫu bằng dao tia X (X-Knife) mang lại nhiều ưu điểm vượt trội so với các phương pháp điều trị truyền thống. Dưới đây là một số ưu điểm chính:

• Tính chính xác cao: Dao tia X sử dụng chùm tia X năng lượng cao, kích cỡ nhỏ, được điều khiển bằng hệ thống định vị hiện đại. Các chùm tia này được bắn theo hình vòng cung với độ chính xác cao, chỉ tập trung vào khối u mà không gây tổn thương các mô lành xung quanh. Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí Journal of Neurosurgery, độ chính xác của dao tia X có thể đạt tới mức dưới milimet, giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị và giảm thiểu tác dụng phụ.
• Phạm vi điều trị: Phương pháp này thích hợp cho các khối u đặc có đường kính dưới 3,5 cm ở những vị trí khó tiếp cận bằng phẫu thuật thông thường, như não, đầu cổ, gan, cạnh cột sống, vùng chậu (tuyến tiền liệt), tủy hoặc các dị dạng mạch máu não. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng không phải tất cả các trường hợp u não đều phù hợp với điều trị bằng dao tia X. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng bệnh nhân một cách cẩn thận để đưa ra quyết định điều trị tốt nhất.
• Thời gian điều trị: Mỗi lần bắn tia X mất khoảng 30-45 phút. Quá trình điều trị làm chết tế bào ung thư trong khoảng thời gian từ 12-24 tháng. Sau khi bắn tia X, các tế bào ung thư sẽ không thể sinh sôi nảy nở thêm. Mặc dù thời gian điều trị có thể kéo dài, nhưng bệnh nhân thường không cần nằm viện lâu và có thể sinh hoạt tương đối bình thường trong quá trình điều trị.
• Giảm thiểu rủi ro: So với mổ hở, dao tia X giảm đáng kể nguy cơ tai biến và tiếp cận được các vị trí khó khăn. Mổ hở có thể gây ra nhiều biến chứng như nhiễm trùng, chảy máu, tổn thương thần kinh và thời gian phục hồi kéo dài. Dao tia X là một lựa chọn ít xâm lấn hơn, giúp giảm thiểu các rủi ro này. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng dao tia X không phải là không có rủi ro. Một số tác dụng phụ có thể xảy ra bao gồm phù não, rụng tóc và mệt mỏi.

Nguy Cơ Kháng Tia X

• Nếu tia X không được điều khiển đúng quy trình và liều lượng, khối u có thể trở nên kháng tia, không teo đi mà còn phát triển. Hiện tượng này tương tự như tình trạng kháng thuốc kháng sinh. Việc điều chỉnh sai lệch các thông số kỹ thuật có thể làm giảm hiệu quả điều trị, thậm chí khiến khối u phát triển mạnh hơn.
• Trong trường hợp này, phẫu thuật mổ hở là lựa chọn duy nhất, nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Khi khối u đã kháng tia, việc phẫu thuật trở nên phức tạp hơn do các tế bào ung thư có thể đã lan rộng ra các khu vực xung quanh. Mổ hở trong trường hợp này có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Đánh Giá Của Chuyên Gia

• BS Phan Thanh Hải đánh giá cao kỹ thuật dao tia X, đặc biệt trong phẫu thuật thần kinh. Ông cho rằng đây là một bước tiến dài trên con đường phát triển các kỹ thuật điều trị, đặc biệt đối với ngành phẫu thuật thần kinh vốn khó khăn, phức tạp, đòi hỏi đầu tư nhiều công sức. Với dao tia X, chúng ta có thể tự tin hơn vào chất lượng điều trị, tử vong chắc chắn sẽ giảm nhiều.
• Dao tia X có độ chính xác cao, tránh xâm lấn, giúp khối u teo lại thành sẹo nhỏ. Mổ hở là mổ bóc khối u ra ngoài, còn mổ bằng dao tia X là thực hiện “bắn phá”, tiêu diệt khối u, làm cho tế bào khối u teo lại thành một sẹo nhỏ không còn phát triển, không gây chèn ép. Trong quá trình bắn tia, bệnh nhân nằm bình thường, không có cảm giác gì. Sau giai đoạn bắn tia, bệnh nhân hơi nhức đầu. Khối u sẽ teo lại khoảng 3 - 6 tháng sau đó.
• Kỹ thuật này có thể áp dụng cho cả u ung thư và u lành tính, u ung thư cần được bắn tia nhiều hơn. Tất cả đều có thể áp dụng kỹ thuật dao tia X, giá cả cũng vậy. Chỉ có điều, do bản chất của khối u, u ung thư thường được “bắn” tia X nhiều hơn với đủ liều lượng “tàn sát”. Trung bình khoảng 10 lần trong vòng 1 tháng.

Chỉ Định Điều Trị

• Các chỉ định chính bao gồm bệnh nhân có khối u, khối u di căn lên não và dị dạng mạch máu não.
• Dao tia X không dùng cho chấn thương sọ não, máu tụ, khối u chèn ép hoặc tai biến mạch máu não. Trong những trường hợp này, cần có các biện pháp can thiệp khẩn cấp và phẫu thuật truyền thống có thể là lựa chọn phù hợp hơn.

So Sánh Với Các Nước Trong Khu Vực

• Singapore có dao tia X và dao gamma (Gamma-knife), nhưng dao tia X tại Bệnh viện Chợ Rẫy thuộc loại hiện đại. BS Phan Thanh Hải cho biết dao tia X mà BV Chợ Rẫy đang sở hữu thuộc loại rất hiện đại, hơn cả một số thiết bị cùng loại ở Singapore mà ông được biết.
• Dao gamma phù hợp với khối u nhỏ hơn 1 cm2, nhưng chi phí cao và thời gian hóa sẹo lâu hơn. Loại này có thể bắn vào những khối u dưới 1 cm2, nhưng giá máy và chi phí điều trị cao, thời gian để khối u hóa sẹo cũng gấp đôi so với tác dụng của dao tia X.

Liệu Pháp Proton

• Liệu pháp Proton có khả năng hủy diệt tế bào ung thư mạnh hơn dao tia X nhiều lần. Đó là liệu pháp Proton, với khả năng bắn phá, hủy diệt tế bào ung thư gấp hàng chục lần dao tia X.
• Tuy nhiên, chi phí đầu tư và điều trị rất cao, hiện chỉ có một số ít nước phát triển. Nhưng thế giới chỉ có vài nước mới bắt tay xây dựng cơ sở, như ở Mỹ dự kiến xây dựng 5 đơn vị (khởi công tháng 5-2003); Nhật Bản cũng xây dựng 3 đơn vị. Tuy nhiên, giá một máy như vậy khoảng 100 triệu USD và chi phí điều trị là 3.500 USD/ca.

Chi Phí Điều Trị

• Tại Bệnh viện Chợ Rẫy (VN): Khoảng 3.500 USD (56 triệu đồng).
• Tại Thái Lan: 8.000 USD.
• Tại Trung Quốc: 9.500 USD.
• Tại Singapore: Từ 15.000 - 18.000 USD.

Nguyên Nhân Và Dấu Hiệu Nghi Ngờ U Não

• Nguyên nhân gây u não chưa rõ, chủ yếu do ung thư phổi hoặc ung thư hắc tố di căn. Theo bác sĩ Phan Thanh Hải, cho đến nay, nguyên nhân gây khối u ung thư ở não vẫn chưa được xác định rõ ràng. Song chủ yếu có 2 con đường: Ung thư phổi hoặc ung thư do nốt ruồi di căn lên não.
• Dấu hiệu nghi ngờ: Nhức đầu kéo dài không đáp ứng với thuốc, các vấn đề thần kinh như lé mắt, nhìn đôi, ù tai, điếc tai, ngọng. Một số dấu hiệu nghi ngờ u não cần để ý như: Triệu chứng số một là nhức đầu kéo dài nhưng uống thuốc không hiệu quả. Ngoài ra, còn có những biểu hiện khác liên quan đến thần kinh như lé mắt, nhìn một hóa hai, ù tai, điếc tai, ngọng…
• Cần chụp CT Scanner hoặc MRI để chẩn đoán chính xác. Gặp trường hợp đáng ngờ, nên đi chụp CT Scanner hoặc MRI để được chẩn đoán chính xác. Khối u ung thư và u lành tính được xác định và phân biệt nhanh thông qua chụp MRI cản từ (dùng chất cản quang) hoặc chụp MRI phổ mà không cần chất cản quang.