Sỏi Mật: Hiểu Rõ và Đối Phó
Sỏi mật là một bệnh lý phổ biến, đặc biệt ở phụ nữ. May mắn thay, phần lớn trường hợp sỏi mật diễn tiến 'hiền lành', không gây ra triệu chứng rõ rệt. Tuy nhiên, khi sỏi mật gây ra vấn đề, có nhiều phương pháp hiệu quả để xử lý.
Sỏi mật là gì?
Nguồn gốc của sỏi mật
Sỏi mật hình thành từ dịch mật, một chất lỏng quan trọng do gan sản xuất, có vai trò tiêu hóa chất béo và hấp thụ một số vitamin. Dịch mật được lưu trữ và cô đặc trong túi mật, một cơ quan nhỏ hình quả lê nằm dưới gan. Khi thức ăn chứa chất béo đi vào ruột non, túi mật co bóp và đẩy mật vào ruột để hỗ trợ tiêu hóa.
Cấu tạo của sỏi mật
Sỏi mật là những khối rắn nhỏ được tạo thành từ các thành phần của dịch mật bị kết tinh. Hầu hết sỏi mật có kích thước nhỏ hơn 2,5 cm, nhưng kích thước có thể dao động từ nhỏ như hạt cát đến lớn như quả bóng bàn. Thành phần chủ yếu của sỏi mật thường là cholesterol.
Ngoài cholesterol, sỏi mật còn có thể chứa các sắc tố khác như muối canxi và bilirubin (một sản phẩm của quá trình phân hủy hồng cầu). Tình trạng sỏi mật chứa nhiều bilirubin thường liên quan đến các bệnh lý về máu hoặc gan.
Nguyên nhân hình thành sỏi mật
- Dịch mật ứ trệ: Khi túi mật không tống xuất hết dịch mật, cholesterol có thể kết tinh và tạo thành sỏi.
- Quá nhiều cholesterol: Gan sản xuất quá nhiều cholesterol so với khả năng hòa tan của dịch mật.
- Thừa sắc tố mật: Tình trạng này thường liên quan đến các bệnh lý về gan, thiếu máu hoặc nhiễm trùng đường mật.
Tác hại của sỏi mật
Sỏi mật trở thành vấn đề khi chúng gây tắc nghẽn đường dẫn mật, ngăn chặn dòng chảy của dịch mật từ gan hoặc túi mật xuống ruột non. Điều này có thể dẫn đến:
- Đau bụng: Cơn đau quặn mật xảy ra khi sỏi di chuyển và gây tắc nghẽn.
- Viêm túi mật: Sỏi có thể gây viêm và nhiễm trùng túi mật.
- Viêm đường mật: Tắc nghẽn kéo dài có thể dẫn đến viêm đường mật, một tình trạng nghiêm trọng có thể gây tổn thương gan.
- Viêm tụy: Trong một số trường hợp, sỏi mật có thể chặn ống tụy, gây viêm tụy.
Tại sao phụ nữ dễ mắc sỏi mật hơn?
Ảnh hưởng của hormone
Hormone đóng một vai trò quan trọng trong sự hình thành sỏi mật ở phụ nữ.
- Estrogen: Hormone này làm tăng nồng độ cholesterol trong dịch mật, làm tăng nguy cơ kết tinh.
- Progesteron: Hormone này làm chậm tốc độ giải phóng dịch mật từ túi mật, tạo điều kiện cho cholesterol tích tụ.
Yếu tố tuổi tác
Trước 40 tuổi, tỷ lệ phụ nữ mắc sỏi mật cao gần gấp ba lần so với nam giới. Tuy nhiên, sau 60 tuổi, sự khác biệt này giảm dần.
Các yếu tố nguy cơ khác
- Liệu pháp hormone thay thế (HRT): Sử dụng estrogen đường uống làm tăng nguy cơ sỏi mật.
- Thuốc ngừa thai: Đặc biệt trong 10 năm đầu sử dụng.
- Béo phì: Thừa cân làm tăng sản xuất estrogen.
- Sụt cân đột ngột: Ăn kiêng quá mức có thể làm giảm sản xuất mật và tăng nguy cơ kết tinh cholesterol.
- Tiểu đường: Bệnh tiểu đường có thể làm giảm chức năng túi mật.
- Di truyền: Tiền sử gia đình mắc sỏi mật làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
Triệu chứng sỏi mật
Sỏi mật thầm lặng
Đa số người có sỏi mật không có triệu chứng. Sỏi 'thầm lặng' thường được phát hiện tình cờ khi khám sức khỏe hoặc thực hiện các xét nghiệm hình ảnh khác.
Triệu chứng khi sỏi gây tắc nghẽn
Các triệu chứng thường xuất hiện khi sỏi chèn ép hoặc gây tắc nghẽn đường dẫn mật:
- Đau bụng:
- Vị trí: Thường ở vùng bụng trên bên phải hoặc giữa bụng, dưới xương sườn.
- Thời gian: Cơn đau có thể kéo dài từ 30 phút đến vài giờ.
- Tính chất: Đau có thể dữ dội, âm ỉ hoặc quặn thắt.
- Kèm theo: Buồn nôn, nôn, khó tiêu.
- Vàng da: Da và mắt có màu vàng do bilirubin tích tụ.
- Sốt: Có thể xảy ra nếu có nhiễm trùng.
Biến chứng nghiêm trọng
Sỏi mật có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như:
- Viêm túi mật cấp tính (Acute Cholecystitis): Tình trạng viêm nhiễm cấp tính của túi mật, gây đau dữ dội, sốt và có thể cần phẫu thuật cấp cứu.
- Viêm đường mật (Cholangitis): Nhiễm trùng đường mật do tắc nghẽn, có thể đe dọa tính mạng.
- Viêm tụy cấp tính (Acute Pancreatitis): Sỏi mật có thể gây tắc nghẽn ống tụy, dẫn đến viêm tụy.
Điều trị sỏi mật
Phẫu thuật cắt túi mật (Cholecystectomy)
Đây là phương pháp điều trị phổ biến nhất cho sỏi mật có triệu chứng. Phẫu thuật có thể được thực hiện bằng phương pháp nội soi hoặc mổ mở.
- Cơ chế tiết mật sau phẫu thuật: Sau khi cắt túi mật, gan vẫn tiếp tục sản xuất dịch mật, nhưng dịch mật sẽ chảy trực tiếp vào ruột non thay vì được lưu trữ trong túi mật.
- Tiêu chảy sau phẫu thuật: Một số người có thể bị tiêu chảy sau khi cắt túi mật do dịch mật liên tục đổ vào ruột. Tình trạng này có thể được kiểm soát bằng thuốc.
Uống Ursodiol (Actigall, Urso)
Ursodiol là một loại axit mật tổng hợp có thể giúp hòa tan sỏi cholesterol nhỏ. Thuốc này thường được sử dụng cho những người không thể phẫu thuật hoặc có sỏi nhỏ không gây triệu chứng nghiêm trọng.
- Thời gian điều trị: Có thể mất vài tháng đến vài năm để ursodiol hòa tan sỏi mật hoàn toàn.
- Phòng ngừa: Ursodiol cũng có thể được sử dụng để ngăn ngừa sỏi mật ở những người có nguy cơ cao, chẳng hạn như những người giảm cân nhanh chóng.
Tán sỏi ngoài cơ thể (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy - ESWL)
ESWL sử dụng sóng xung kích để phá vỡ sỏi mật thành những mảnh nhỏ hơn, giúp chúng dễ dàng đi qua đường mật. Phương pháp này ít được sử dụng hơn so với phẫu thuật cắt túi mật.
Phòng ngừa sỏi mật
- Chế độ ăn uống lành mạnh:
- Ăn ba bữa đều đặn mỗi ngày.
- Hạn chế chất béo bão hòa và cholesterol.
- Tăng cường chất xơ từ rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt.
- Duy trì cân nặng hợp lý: Tránh thừa cân hoặc béo phì.
- Tập thể dục thường xuyên: Vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày.
Nguồn tham khảo:
