Âm Dương: Triết lý Cân bằng trong Y học Cổ truyền
Khái niệm Âm Dương trong Đời sống và Văn hóa
Từ ngàn xưa, cha ông ta đã nhận thức sâu sắc về sự hài hòa giữa Âm và Dương, một triết lý xuyên suốt trong văn hóa và y học cổ truyền Việt Nam.
- Nguồn gốc:
- Một ví dụ điển hình là câu chuyện về Vua Hùng chọn người kế vị. Bánh dày hình tròn tượng trưng cho trời (Dương), và bánh chưng hình vuông tượng trưng cho đất (Âm). Việc Vua Hùng chấp nhận cả hai loại bánh này cho thấy quan niệm về sự hòa hợp Âm Dương trong thức ăn, một yếu tố quan trọng để duy trì sức khỏe và sự cân bằng trong cuộc sống.
- Lời chúc 'Mẹ tròn con vuông' dành cho sản phụ cũng là một minh chứng cho mong muốn về sự cân bằng và hoàn hảo.
- Ứng dụng:
- Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta vô tình áp dụng nguyên tắc Âm Dương để cân bằng hương vị trong ẩm thực. Khi pha nước chấm, người ta thường thêm một chút chanh (vị chua - Âm) để cân bằng với vị ngọt của đường (Dương). Đây là một thói quen tốt cần được duy trì và phát huy.
Cơ chế Tự Điều Chỉnh Âm Dương của Cơ thể
Cơ thể chúng ta có khả năng tự điều chỉnh để thích nghi với những thay đổi của môi trường, duy trì sự cân bằng nội môi, hay còn gọi là cân bằng Âm Dương.
- Duy trì thân nhiệt:
- Thân nhiệt của người khỏe mạnh thường ổn định ở mức khoảng 37°C. Khi trời lạnh, máu bị làm lạnh, kích thích trung khu thần kinh ở vùng đồi thị, gây ra các phản ứng như co mạch ngoại biên và nổi da gà để tăng sinh nhiệt và giữ ấm cho cơ thể.
- Ngược lại, khi trời nóng, máu nóng lên, kích thích trung khu thần kinh khác, gây ra giãn mạch ngoại biên và tăng tiết mồ hôi để giải nhiệt và làm mát cơ thể. (Theo Medscape, trung khu điều hòa thân nhiệt nằm ở vùng dưới đồi thị (hypothalamus).) https://emedicine.medscape.com/article/1475799-overview* Mất cân bằng: * Khi sự cân bằng Âm Dương trong cơ thể bị xáo trộn, chức năng tự điều chỉnh bị suy yếu, dẫn đến bệnh tật. (Theo quan điểm của Y học cổ truyền, sự mất cân bằng Âm Dương là căn nguyên của bệnh tật. Vnah.org.vn) https://vnah.org.vn/
Biểu đồ Tóm tắt Âm Dương
| LOẠI | ÂM | DƯƠNG | | :---------- | :------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------- | | Tính Chất | Tĩnh, lạnh, mát, nước, tối, bên phải, ức chế, số chẵn | Động, nóng, ấm, lửa, ngày, bên trái, hưng phấn, số lẻ | | Cơ Thể | Bên trên, bên trong, phía trước (bụng), tạng, huyết | Bên dưới, bên ngoài, phía sau (lưng), phủ, khí | | Biểu Lý | Lý | Biểu | | Hư Thực | Hư | Thực | | Ngũ vị | Chua, mặn, đắng | Cay, ngọt (nhạt) | | Ngũ khí | Hàn, thấp | Nhiệt, thử, phong | | Châm cứu | Kinh âm, Nhâm mạch, huyệt bên phải, ở bụng, huyệt gây ức chế | Kinh dương, Đốc mạch, huyệt bên trái, ở lưng, huyệt gây hưng phấn | | Mạch | Trầm, Trì, Vi, Nhược, Không lực | Phù, Hồng, Huyền, Sác, Hữu lực | | Chứng trạng | Mặt xám xanh, nằm im, tiểu tiện nhiều, bệnh phát chậm, mãn tính | Mặt đỏ, hồng, sốt, khát, nóng nảy trong người, tiểu tiện khó, bệnh phát nhanh, cấp tính |
Kết luận
- Tầm quan trọng: Theo thiên "Âm Dương Ly Hợp Luận" (Tố Vấn 6), Âm Dương là yếu tố bao trùm, chi phối mọi sự vật hiện tượng trong vũ trụ. Âm Dương là gốc rễ của sự sống và cái chết. (Tóm tắt từ Tố Vấn, một trong những kinh điển của Y học cổ truyền Trung Quốc).* Lời dạy: * Thiên "Tứ Khí Điều Thần Đại Luận" nhấn mạnh rằng thuận theo quy luật Âm Dương của tự nhiên và cơ thể là chìa khóa để duy trì sức khỏe và phòng tránh bệnh tật. Sống hài hòa với Âm Dương là "đắc đạo", đi ngược lại sẽ dẫn đến bệnh tật và suy vong.
