Béo phì: Nguyên nhân, ảnh hưởng đến nội tiết và sức khỏe
Béo phì không chỉ là vấn đề về cân nặng mà còn là một tình trạng sức khỏe phức tạp, có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Việc hiểu rõ về béo phì, nguyên nhân gây bệnh và các tác động của nó là vô cùng quan trọng để có những biện pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả.
Định nghĩa béo phì
Theo định nghĩa y học, béo phì được xác định khi:
- Thể trọng thực tế lớn hơn 120% thể trọng tiêu chuẩn trung bình: Đây là cách đánh giá dựa trên sự so sánh với cân nặng lý tưởng theo chiều cao và giới tính.
- Chỉ số khối cơ thể (BMI) lớn hơn 25: BMI là một chỉ số đơn giản được tính bằng cân nặng (kg) chia cho bình phương chiều cao (m). Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), BMI từ 25 trở lên được coi là thừa cân, và từ 30 trở lên là béo phì.
Nguyên nhân gây béo phì
Béo phì có thể do nhiều yếu tố khác nhau gây ra, bao gồm:
- Di truyền:
- Cả cha và mẹ béo phì: Nguy cơ mắc bệnh béo phì ở con cái tăng lên đáng kể, khoảng 41%.
- Cha mẹ không béo phì: Tỷ lệ này thấp hơn nhiều, chỉ khoảng 9%.
- Nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền có thể ảnh hưởng đến sự trao đổi chất, phân phối mỡ và cảm giác thèm ăn. (Nguồn: PubMed)
- Bệnh lý: Một số bệnh lý có thể gây ra béo phì, bao gồm:
- Bệnh ở màng tuyến thượng thận
- Bệnh ở buồng trứng (ví dụ: hội chứng buồng trứng đa nang - PCOS)
- Bệnh ở não (ví dụ: tổn thương vùng dưới đồi)
- Bệnh tiểu đường (đặc biệt là tiểu đường tuýp 2)
- Béo phì đơn thuần: Đây là trường hợp phổ biến nhất, liên quan trực tiếp đến lối sống và thói quen ăn uống không lành mạnh:
- Nạp nhiệt lượng lớn hơn nhu cầu cơ thể: Khi lượng calo tiêu thụ vượt quá lượng calo đốt cháy, cơ thể sẽ tích trữ năng lượng thừa dưới dạng mỡ.
- Nhiệt lượng thừa chuyển hóa thành mỡ: Quá trình này diễn ra liên tục, dẫn đến tăng cân và tích tụ mỡ thừa trong cơ thể.
Ảnh hưởng của béo phì đến nội tiết
Béo phì có thể gây ra những rối loạn nội tiết nghiêm trọng, đặc biệt là ở phụ nữ:
- Rối loạn kinh nguyệt, vô sinh:
- Mỡ nhiều -> Tăng hoạt tính tế bào mỡ -> Tăng chuyển hóa oestrogen thành testosteron (gấp 3-6 lần): Ở người béo phì, các tế bào mỡ hoạt động mạnh mẽ hơn, dẫn đến sự chuyển đổi hormone giới tính.
- Testosteron không hoạt động chu kỳ -> Không giải phóng LH, FSH -> Ngừng rụng trứng/thưa thớt -> Kinh nguyệt bất thường: Sự dư thừa testosteron làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt và có thể ức chế rụng trứng.
- Sử dụng oestrogen liều cao, không đối kháng progestagen -> Tăng sinh niêm mạc/ung thư tuyến tử cung: Việc điều trị bằng estrogen mà không có sự cân bằng của progestagen có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý về tử cung.
- Rậm lông, ức chế phát dục noãn bào:
- Testosteron phân ly cao -> Lông tơ (mặt, quầng vú, bụng dưới) thô, nhiều, dài: Tình trạng này là do sự gia tăng androgen (hormone nam) trong cơ thể.
- Ức chế phát dục noãn bào -> Vô kinh/vô sinh: Sự mất cân bằng hormone có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển của trứng và khả năng sinh sản.
Ảnh hưởng của béo phì đến sức khỏe tổng thể
Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến nội tiết mà còn gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác:
- Tăng nguy cơ:
- Xơ cứng động mạch: Mỡ thừa tích tụ trong máu có thể gây ra các mảng xơ vữa, làm hẹp lòng mạch và cản trở lưu thông máu.
- Cao huyết áp: Béo phì làm tăng áp lực lên tim và mạch máu, dẫn đến tăng huyết áp.
- Tiểu đường: Béo phì làm giảm độ nhạy của cơ thể với insulin, dẫn đến tăng đường huyết và nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2.
- Bệnh động mạch vành: Xơ vữa động mạch có thể gây ra các cơn đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim và các biến chứng tim mạch nguy hiểm khác.
- Các bệnh nội tiết gây hậu quả nghiêm trọng: Rối loạn nội tiết do béo phì có thể dẫn đến nhiều bệnh lý khác, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tuổi thọ.
Béo phì là một vấn đề sức khỏe phức tạp và nguy hiểm. Việc duy trì cân nặng hợp lý thông qua chế độ ăn uống lành mạnh và vận động thường xuyên là vô cùng quan trọng để phòng ngừa béo phì và các bệnh lý liên quan. Nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào về cân nặng hoặc sức khỏe, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.
