Chu kỳ kinh nguyệt và vai trò của trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng
Tổng quan về sự điều hòa nội tiết trong chu kỳ kinh nguyệt
Chu kỳ kinh nguyệt là một quá trình phức tạp được điều hòa bởi sự tương tác giữa não bộ, tuyến yên và buồng trứng. Hệ thống này đảm bảo sự phát triển của trứng, rụng trứng và chuẩn bị niêm mạc tử cung cho thai kỳ tiềm năng.
Vai trò của não và tuyến yên:
- Vùng dưới đồi trong não tiết ra hormone GnRH (Gonadotropin-Releasing Hormone), hoạt động như một tín hiệu khởi đầu cho chu kỳ. GnRH kích thích tuyến yên.
- Tuyến yên đáp ứng bằng cách sản xuất hai hormone quan trọng khác: LH (Luteinizing Hormone) và FSH (Follicle-Stimulating Hormone).
- FSH kích thích sự phát triển của các nang trứng trong buồng trứng. LH đóng vai trò quan trọng trong việc kích hoạt rụng trứng và hình thành hoàng thể.
- Các hormone này thúc đẩy sự phát triển của noãn bào trong buồng trứng, sự hình thành trứng rụng và hoàng thể.
Vai trò của buồng trứng:
- Buồng trứng không chỉ là mục tiêu của các hormone từ não và tuyến yên, mà còn đóng vai trò chủ động trong việc điều chỉnh chu kỳ.
- Buồng trứng sản xuất oestrogen và progestagen, hai hormone sinh dục nữ chính.
- Các hormone này không chỉ chuẩn bị niêm mạc tử cung cho thai kỳ mà còn tham gia vào một hệ thống điều tiết ngược phức tạp, ảnh hưởng đến việc sản xuất GnRH, LH và FSH.
Cơ chế điều tiết ngược của buồng trứng
Cơ chế điều tiết ngược đảm bảo rằng nồng độ hormone được duy trì ở mức tối ưu để hỗ trợ quá trình sinh sản.
Ức chế khi nồng độ hormone cao:
- Khi nồng độ oestrogen và progestagen tăng cao (ví dụ, trong giai đoạn giữa chu kỳ kinh nguyệt hoặc khi sử dụng biện pháp tránh thai nội tiết), chúng sẽ gửi tín hiệu ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi.
- Tín hiệu này làm giảm sản xuất và giải phóng FSH, LH và GnRH, giúp ngăn chặn sự phát triển thêm của nang trứng hoặc rụng trứng nếu không cần thiết.
- Ví dụ, ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, khi lượng oestrogen và progestagen tăng cao quá mức, FSH, LH, GnRH do tuyến yên và hạ khâu não tiết ra sẽ bị ức chế ở một mức độ nhất định.
Kích thích khi nồng độ hormone thấp:
- Ngược lại, khi nồng độ oestrogen và progestagen thấp (ví dụ, trong giai đoạn đầu của chu kỳ kinh nguyệt hoặc sau mãn kinh), tín hiệu ức chế sẽ giảm.
- Điều này dẫn đến sự gia tăng sản xuất và giải phóng FSH, LH và GnRH, kích thích sự phát triển của nang trứng mới.
- Ví dụ, ở phụ nữ sau khi đã mãn kinh, buồng trứng ngừng sản xuất oestrogen, dẫn đến lượng FSH, LH, GnRH tiết ra tăng lên.
Ngoại lệ: Oestrogen trước rụng trứng
Mặc dù oestrogen thường có tác dụng ức chế ngược, nhưng có một ngoại lệ quan trọng xảy ra trước khi rụng trứng.
- Trong giai đoạn cuối của pha nang noãn, nang trứng trội sản xuất một lượng lớn oestrogen.
- Thay vì ức chế, nồng độ oestrogen cao này lại kích thích sự giải phóng đột ngột LH từ tuyến yên (LH surge).
- LH surge là yếu tố quyết định gây ra rụng trứng, khi nang trứng vỡ ra và giải phóng trứng.
- Trước rụng trứng, lượng oestrogen tăng cao sẽ thúc đẩy sự hình thành nên LH/FSH chứ không giữ vai trò ức chế.
Kết luận: Trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng
Sự điều khiển công năng sinh dục của cơ quan sinh dục phụ nữ là một hệ thống phức tạp và tinh vi. Nó liên quan đến sự tương tác liên tục giữa vùng dưới đồi, tuyến yên và buồng trứng, được gọi là trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng.
- Hệ thống này đảm bảo rằng chu kỳ kinh nguyệt diễn ra đều đặn và có thể thích ứng với những thay đổi trong môi trường bên trong và bên ngoài cơ thể.
- Nhờ có trục này, người phụ nữ, dù điều kiện môi trường bên trong và bên ngoài thay đổi, vẫn giữ được chu kỳ buồng trứng và chu kỳ kinh nguyệt, duy trì khả năng sinh sản.
- Y học gọi hệ thống điều khiển này là "trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng".
