Ung thư da: Nhận biết, phòng ngừa và điều trị
Ung thư da là gì?
Ung thư da là tình trạng các tế bào da phát triển một cách bất thường và không kiểm soát. Đây là loại ung thư phổ biến nhất trên thế giới, nhưng tin vui là phần lớn các trường hợp có thể phòng ngừa và chữa khỏi nếu được phát hiện sớm. (Nguồn: Bộ Y Tế, kcb.vn)
Định nghĩa và các loại ung thư da phổ biến
Có ba loại ung thư da chính:
- Ung thư tế bào đáy (Basal cell carcinoma - BCC): Đây là loại phổ biến nhất, thường xuất hiện ở các vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời như mặt, cổ. BCC phát triển chậm và hiếm khi di căn.
- Ung thư tế bào sừng (Squamous cell carcinoma - SCC): Loại này cũng thường gặp, phát triển ở lớp tế bào sừng của da. SCC có thể lan rộng hơn BCC nếu không được điều trị.
- Ung thư tế bào hắc tố (Melanoma): Đây là loại nguy hiểm nhất vì có khả năng di căn nhanh chóng đến các cơ quan khác trong cơ thể. Melanoma thường bắt nguồn từ các nốt ruồi.
Mức độ nguy hiểm của từng loại
- Ung thư tế bào đáy và tế bào sừng: Thường phát triển chậm, ít di căn và có khả năng chữa khỏi cao nếu phát hiện sớm.
- Ung thư tế bào hắc tố: Nguy hiểm hơn, có khả năng di căn cao, đòi hỏi phát hiện sớm và điều trị tích cực.
Nguyên nhân gia tăng số người mắc
Số ca ung thư da đang gia tăng do nhiều yếu tố, bao gồm:
- Tiếp xúc nhiều với tia cực tím (UV): Từ ánh nắng mặt trời hoặc giường tắm nắng nhân tạo.
- Thói quen sinh hoạt: Ít sử dụng kem chống nắng, quần áo bảo hộ khi ra ngoài trời nắng.
- Tuổi thọ trung bình tăng: Người lớn tuổi có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn.
Tính khả năng phòng ngừa và chữa khỏi
- Phòng ngừa: Hạn chế tiếp xúc với tia UV, sử dụng kem chống nắng, quần áo bảo hộ.
- Chữa khỏi: Phát hiện sớm và điều trị kịp thời, đặc biệt là ung thư tế bào đáy và tế bào sừng.
Hậu quả nếu không điều trị đúng cách
Nếu không được điều trị hoặc điều trị không đúng cách, ung thư da có thể gây ra:
- Biến dạng da: Ảnh hưởng đến thẩm mỹ.
- Di căn: Lan rộng đến các cơ quan khác, gây nguy hiểm đến tính mạng.
- Tử vong: Đặc biệt là ung thư tế bào hắc tố.
Dấu hiệu và triệu chứng
Dấu hiệu báo động chung
Dấu hiệu thường gặp nhất là sự thay đổi bất thường trên da, chẳng hạn như:
- Vết loét: Không lành hoặc tái phát.
- Chảy máu: Dễ chảy máu khi chạm vào.
- Đóng vảy: Trên bề mặt da.
- Thay đổi nốt ruồi: Màu sắc, kích thước, hình dạng.
Vị trí thường gặp của ung thư da
Ung thư da thường xuất hiện ở những vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời, bao gồm:
- Mặt, cổ, tai:
- Tay, chân:
- Ngực, lưng:
Tuy nhiên, ung thư da cũng có thể xuất hiện ở những vùng da ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, như lòng bàn tay, bàn chân, hoặc vùng sinh dục.
Đặc điểm phát triển của sang thương
Sang thương ung thư da có thể:
- Phát triển chậm: Trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.
- Phát triển nhanh: Trong vài tuần hoặc vài tháng.
- Xuất hiện đột ngột:
Các dấu hiệu và triệu chứng cụ thể
Ung thư tế bào đáy
- U nhỏ, bóng, màu hồng hoặc đỏ.
- Vết loét phẳng, màu trắng hoặc vàng.
- Vết sẹo màu trắng hoặc vàng.
Ung thư tế bào sừng
- Nốt sần cứng, màu đỏ.
- Vết loét có vảy, đóng vảy tiết.
- Mảng da dày lên, sần sùi.
Ung thư tế bào hắc tố
Sử dụng quy tắc ABCDE để phát hiện ung thư tế bào hắc tố:
- A (Asymmetry): Hình dạng không đối xứng.
- B (Border): Bờ không đều, mờ nhạt.
- C (Color): Màu sắc không đồng nhất.
- D (Diameter): Đường kính lớn hơn 6mm.
- E (Evolving): Thay đổi về kích thước, hình dạng, màu sắc.
Ngoài ra, có thể có các dấu hiệu khác như ngứa, chảy máu, hoặc đau.
Các dạng ung thư da hiếm gặp và sang thương tiền ung thư
- Sarcoma Kaposi: Thường gặp ở người suy giảm miễn dịch, như bệnh nhân AIDS.
- Dày sừng quang hóa (Actinic keratosis): Sang thương tiền ung thư, có thể phát triển thành ung thư tế bào sừng.
Khi nào cần đi khám bác sĩ
Bạn nên đi khám bác sĩ da liễu nếu phát hiện bất kỳ thay đổi bất thường nào trên da, đặc biệt là:
- Nốt ruồi mới xuất hiện hoặc thay đổi.
- Vết loét không lành.
- Mảng da dày lên hoặc sần sùi.
- Bất kỳ dấu hiệu nào khác khiến bạn lo lắng.
Nguyên nhân
Cấu trúc da và vai trò của các tế bào
Da có ba lớp chính:
Biểu bì: Lớp ngoài cùng, chứa tế bào sừng và tế bào hắc tố.
Trung bì: Lớp giữa, chứa collagen, elastin, mạch máu và dây thần kinh.
Hạ bì: Lớp trong cùng, chứa mỡ và mô liên kết.
Tế bào sừng: Tạo thành lớp bảo vệ da.
Tế bào hắc tố: Sản xuất melanin, sắc tố tạo màu da và bảo vệ da khỏi tia UV.
Cơ chế phát triển ung thư da do tia cực tím
Tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời hoặc giường tắm nắng nhân tạo có thể gây tổn thương DNA của tế bào da. Theo thời gian, những tổn thương này có thể dẫn đến ung thư da.
- UVA: Xâm nhập sâu vào da, gây lão hóa da và tổn thương DNA.
- UVB: Gây cháy nắng và tổn thương DNA trực tiếp.
Vai trò của di truyền và gia đình
Một số người có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn do yếu tố di truyền. Nếu bạn có người thân trong gia đình mắc ung thư da, bạn nên kiểm tra da thường xuyên hơn.
Các nguyên nhân khác
- Tiếp xúc với hóa chất độc hại: Như asen, hắc ín.
- Tiếp xúc với tia xạ: Như tia X.
- Hệ miễn dịch suy yếu: Do bệnh tật hoặc thuốc men.
Yếu tố nguy cơ
Da trắng
Người có da trắng có ít melanin hơn, do đó ít được bảo vệ khỏi tia UV hơn.
Tiền sử da sạm nắng
Sạm nắng là dấu hiệu cho thấy da đã bị tổn thương do tia UV.
Phơi nắng quá nhiều
Những người làm việc ngoài trời hoặc thường xuyên tắm nắng có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn.
Khí hậu nhiệt đới hoặc vùng núi cao
Những vùng này có cường độ tia UV cao hơn.
Nốt ruồi
Người có nhiều nốt ruồi, đặc biệt là nốt ruồi loạn sản (dysplastic nevi), có nguy cơ mắc ung thư tế bào hắc tố cao hơn.
Các sang thương da tiền ung thư
Dày sừng quang hóa là một sang thương tiền ung thư phổ biến.
Tiền sử gia đình có người bị ung thư da
Tiền sử bản thân từng bị ung thư da
Hệ miễn dịch bị suy yếu
Da mỏng
Tiếp xúc với những nguy hại của môi trường
Tuổi tác
Nguy cơ mắc ung thư da tăng theo tuổi.
Điều trị
Các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn điều trị
Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào:
- Loại ung thư da:
- Kích thước và vị trí của khối u:
- Giai đoạn bệnh:
- Sức khỏe tổng thể của bệnh nhân:
Các phương pháp điều trị
Đông lạnh (Cryotherapy)
Sử dụng nitơ lỏng để đóng băng và phá hủy tế bào ung thư. Thường được sử dụng cho các sang thương nhỏ, nông.
Phẫu thuật
Cắt bỏ khối u và một phần da xung quanh. Là phương pháp điều trị phổ biến cho nhiều loại ung thư da.
Điều trị bằng laser
Sử dụng tia laser để phá hủy tế bào ung thư. Thường được sử dụng cho các sang thương bề mặt.
Phẫu thuật Mohs
Cắt bỏ từng lớp da mỏng và kiểm tra dưới kính hiển vi cho đến khi không còn tế bào ung thư. Phương pháp này giúp bảo tồn tối đa da lành.
Nạo và đông khô tế bào bằng xung điện (Curettage and electrodesiccation)
Nạo bỏ tế bào ung thư và sau đó sử dụng dòng điện để phá hủy các tế bào còn sót lại.
Xạ trị
Sử dụng tia X hoặc các tia năng lượng cao khác để tiêu diệt tế bào ung thư. Thường được sử dụng cho các khối u lớn hoặc ở vị trí khó phẫu thuật.
Hóa trị liệu
Sử dụng thuốc để tiêu diệt tế bào ung thư. Có thể được sử dụng tại chỗ (kem bôi) hoặc toàn thân (thuốc uống hoặc tiêm).
Các phương pháp đang còn nghiên cứu
- Quang động học (Photodynamic therapy): Sử dụng ánh sáng và chất nhạy quang để tiêu diệt tế bào ung thư.
- Liệu pháp sinh học (Biological therapy): Sử dụng hệ miễn dịch của cơ thể để chống lại ung thư.
Phòng ngừa
Giảm thời gian phơi nắng
Tránh ra ngoài trời nắng gắt, đặc biệt là từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
Sử dụng kem chống nắng
Chọn kem chống nắng có chỉ số SPF từ 30 trở lên và thoa đều lên da trước khi ra ngoài trời nắng 30 phút. Thoa lại sau mỗi 2 giờ hoặc sau khi bơi lội hoặc đổ mồ hôi nhiều.
Tránh xa giường tắm nắng
Giường tắm nắng nhân tạo phát ra tia UV có hại, làm tăng nguy cơ ung thư da.
Kiểm tra sức khỏe da thường xuyên
Tự kiểm tra da hàng tháng để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường. Đi khám bác sĩ da liễu định kỳ, đặc biệt nếu bạn có yếu tố nguy cơ cao.
Lịch kiểm tra da định kỳ
- Nếu từ 20-39 tuổi: Kiểm tra mỗi 3 năm.
- Nếu từ 40 tuổi trở lên: Kiểm tra hàng năm.
